Xərçəngin erkən mərhələdə aşkar olunması uğurlu müalicə şansını xeyli artırır.
E-saglam.az xəbər verir ki, onkoloq, hematoloq, yüksək kateqoriyalı şüa terapevti, tibb elmləri doktoru, professor Aleksandr Seryakov “Gazeta.Ru” üçün yazdığı məqalədə genetik meylliyin xərçəng riskinə necə təsir etdiyini və profilaktik əməliyyatların nə dərəcədə əsaslı olduğunu izah edib.
Xərçəngin hansı formaları irsi sayılır?
Əgər anada və nənədə süd vəzi xərçəngi olubsa, bu, qız nəvənin də xəstələnəcəyi anlamına gəlirmi? Və ya həm ana, həm ata mədə xərçəngindən ölübsə, bu, uşağın da eyni aqibətlə üzləşəcəyi deməkdirmi? Professor bildirir ki, ailədə rast gəlinən bütün xərçəng növləri mütləq şəkildə genetik ötürülmür.
İrsi xərçəngin üç əsas forması var:
-
Autosom-dominant irsi xərçənglər – demək olar ki, həmişə genetik yolla ötürülür;
-
Autosom-resessiv sindromlar – təxminən 25% hallarda miras qalır;
-
Ailəvi xərçənglər – eyni tip onkoloji xəstəlik eyni ailənin bir neçə üzvündə müşahidə olunduqda bu termin istifadə olunur.
Xərçəng növləri arasında ən çox irsi ötürülənlər bunlardır:
-
Yumurta vəzi xərçəngi
-
Süd vəzi xərçəngi
-
Yoğun bağırsaq xərçəngi
-
Mədəaltı vəzi xərçəngi
Risk qrupuna düşənlər nə etməlidir?
Əgər ailədə xərçəng hadisəsi olubsa, bu barədə mütləq həkimə məlumat verilməlidir. Onkoloq əlavə genetik testlər və skrininqlər təyin edərək risk dərəcəsini müəyyənləşdirir. Genetik test mutasiyaların olub-olmadığını göstərir və nəticəyə əsasən ya rahat yaşamaq, ya da profilaktik tədbirlər görmək mümkündür.
Mutasiya aşkarlanarsa, bu, mütləq xəstəliyin inkişaf edəcəyi demək deyil. Həkim həyat tərzində dəyişikliklər və mütəmadi müayinələrdən ibarət fərdi profilaktika planı tərtib edir.
Uşaq nə vaxtdan yoxlanmalıdır?
Əgər valideynlərdən biri xərçəng xəstəsidirsə, övladın da mütəmadi yoxlanması vacibdir. Skrininqə valideyndə xəstəliyin aşkarlandığı yaşdan təxminən 10 il əvvəl başlamaq tövsiyə olunur. Məsələn, əgər atada 30 yaşında xərçəng aşkarlanıbsa, oğlu 20 yaşdan etibarən mütəmadi müayinələrdən keçməlidir.
Xərçəngin hansı növləri kişi və qadın xətti ilə keçir?
Kişilərdə ən çox aşağıdakı xərçəng növləri genetik ötürülür:
-
Ağciyər xərçəngi
-
Yoğun bağırsaq xərçəngi
-
Prostat vəzi xərçəngi
-
Xaya xərçəngi
Qadınlarda isə ən çox rast gəlinən irsi növlər:
-
Süd vəzi xərçəngi
-
Yumurta vəzi xərçəngi
Bəzi etnik qruplarda bu risk daha yüksəkdir. Məsələn, Aşkenazi yəhudiləri arasında BRCA1 və BRCA2 gen mutasiyalarına görə bu növ xərçənglər daha çox yayılıb.
Profilaktik əməliyyatlar nə dərəcədə əsaslıdır?
ABŞ, Kanada, İsrail və Cənubi Koreya kimi ölkələrdə genetik risk daşıyan insanlara profilaktik əməliyyatlar — məsələn, süd vəzilərinin (mastektomiya) və yumurtalıqların (adneksektomiya) çıxarılması təklif olunur.
Lakin Seryakov qeyd edir ki, bu yanaşma birmənalı deyil. Çünki hətta BRCA genləri daşıyıcılarında da xərçəngin yaranması qaçılmaz deyil. Bundan əlavə, həmin genlər yalnız süd vəzisi və yumurtalıqlarda deyil, mədəaltı vəzi, yoğun bağırsaq, ağciyər və prostatda da xərçəng riskini artırır.
Ona görə də bir neçə orqanın çıxarılması belə tam qorunma təmin etmir. Əməliyyat zamanı da 100% zəmanət yoxdur ki, bütün şiş hüceyrələri aradan qaldırılıb.
Onkoloqlarının mövqeyi:
Professorun sözlərinə görə, Rusiyada belə əməliyyatlar profilaktika məqsədilə deyil, ciddi göstəriş olduqda aparılır. Genetik meyllilik aşkarlanan qadınlar daim nəzarətdə saxlanılır:
-
40 yaşa qədər – döş vəzilərinin ultrasəs müayinəsi,
-
40 yaşdan sonra – mammoqrafiya,
-
Zəruri hallarda – MRT müayinəsi.
Xəstəlik erkən mərhələdə aşkarlanarsa, müalicə çox vaxt uğurlu nəticə verir. Maraqlıdır ki, gen daşıyıcılarında erkən aşkarlanmış xərçəngin proqnozu, bəzən genetik meylliliyi olmayan qadınlardan daha yaxşı olur.
Professor Seryakovun sözlərinə görə, xərçənglə mübarizədə ən vacib amil – vaxtında aşkar etməkdir. Hər bir qadın mütəmadi olaraq özünü müayinə etməli və həkimə müraciət etməlidir.
“Hətta hər iki valideyn xərçəngdən ölübsə belə, bu, uşağın da xəstələnəcəyi anlamına gəlmir. Genlər bizim taleyimizi müəyyənləşdirmir — əsas məsələ, sağlamlığı nəzarətdə saxlamaqdır".
Tərcümə: Nəzrin Abbas
